Türk havacılığının öncü ismi: Vecihi Hürkuş

Gündem 16 July 2025, 06:39 TRT Haber 2 görüntülenme Kaynak: TRT
Türkiye'nin ilk baş tayyarecisi Vecihi Hürkuş, bundan tam 56 yıl önce hayatını kaybetti. Vecihi Hürkuş'un Yeşilköy Tayyare Mektebi'nden Kafkas Cephesi'ne, Hazar Denizi'ndeki Nargin Adası'ndan uçak mühendisliğine uzanan hikayesi haberimizde.
Türk havacılık tarihine adını altın harflerle yazdıran Vecihi Hürkuş, İstanbul'da 18 Ocak 1896'da doğdu. Gönüllü katıldığı Balkan Savaşı'ndan sonra İstanbul Ordu Kumandanlığı tarafından Beykoz Serviburun'daki esir kampına kumandan yapıldı. Hayali olan tayyareciliğin eğitimini almak için Tayyare Makinist Mektebi'ne giden Hürkuş, mezun olduktan sonra 1. Dünya Savaşı'nda Bağdat Cephesi'ne makinist olarak gönderildi. Düşman uçağını düşüren ilk Türk Kaza sonucu hafif yaralanması üzerine 1916'da İstanbul'a geri gönderilen Hürkuş, bu dönemde pilotluk eğitimi aldı. 1917 yılında Kafkas Cephesi'nde bir Rus uçağını düşürdü. Böylece tarihe “Düşman uçağını düşüren ilk Türk pilot” olarak geçti. Bir uçuşu sırasında yaralanarak yere indiği sırada Ruslar tarafından esir alındı. Ruslar onu, Hazar Denizi'nde "yılanlı ada" olarak da bilinen Nargin Adası'na götürdü. Ancak esareti uzun sürmedi ve kaçmayı başardı. 1. Dünya Savaşı sonlarında İstanbul'a geldi ve İstanbul Hava Müdafaa Bölüğü'ne tayin oldu. Kurtuluş Savaşı'nda başarılı keşif uçuşları yaparak, Yunan uçağını düşüren Hürkuş, kahramanlıkları nedeniyle üç defa TBMM takdirnamesi verilen tek kişi olarak kırmızı şeritli İstiklal Madalyası kazandı. İlk Türk uçağı: Vecihi K-VI İlk uçağını Kurtuluş Savaşı'nın hemen ardından yaptı. İzmir'de Yunanlılardan kalan uçak malzemelerinden yararlanarak 1924'te ilk Türk uçağı "Vecihi K-VI"yı yaptı. Hürkuş'un uçabilirlik sertifikası için toplanan teknik heyette tayyareyi kontrol edecek personel yoktu. Teknik heyetteki bir kişinin, "Biz sana bu lisansı veremeyiz. Uçağına güveniyorsan atla, uç, bizi de kurtar." şeklindeki sözleri üzerine 28 Ocak 1925'te "Vecihi K-VI" uçağı ile ilk uçuşunu yaptı. Ne var ki uçuş için izin almadığı gerekçesiyle cezalandırıldı. Milli Savunma Bakanlığının Kayseri'de Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi'ne (TOMTAŞ) ait fabrika kurmak için Almanlarla anlaşmasının ardından kendisine gelen teklifi kabul eden Hürkuş, "Junkers A.20" uçaklarındaki eksikliklerin düzeltilmesi çalışmalarında görev almak için Almanya'ya gitti. Türkiye'de ilk defa Vecihi Hürkuş'un kullandığı Junkers F-13 uçağı ile paraşütle atlama gösterisi Ankara'da 16 Eylül 1926'da yapıldı. Keresteci dükkanında ilk sivil uçağı imal etti Yeni uçak modelleri tasarlayan Hürkuş, 1930’da Kadıköy’de kiraladığı keresteci dükkanında, üç ay içinde ikinci uçağını inşa etti. "Vecihi K-XIV" adını verdiği tek motorlu spor ve eğitim uçağı ilk uçuşunu büyük bir kalabalık ve basın topluluğu karşısında 27 Eylül 1930'da Kadıköy'ün Fikirtepe semtinde gerçekleştirdi. Kendisinin de ürettiği ikinci uçak olan Vecihi K-XIV, Türkiye'nin ilk sivil uçağı oldu. İkinci uçağına uçuş izni almak isteyen Hürkuş'a, seyrüsefer vesikası verilmedi. Belgenin alınması için uçağı sökerek demir yoluyla Prag'a gönderen Hürkuş, gerekli sertifikaları Çekoslovakyalı heyetten aldı. Sivil Tayyare Mektebi’ni kurdu Vecihi Hürkuş, aynı zamanda yeni pilotlar yetiştirmeyi kendine amaç edindi. Bu amacını 1932’de Sivil Tayyare Mektebi’ni kurarak gerçekleştirdi. Türkiye’nin ilk kadın pilotu Bedriye Gökmen dahil 12 pilot bu okulda yetişti. Deniz uçakları da yapmaya başlayan Hürkuş'un atölyesine gelen iş insanı Nuri Demirağ, uçağın maliyetinin ve yapımının kaç gün sürdüğünü sormasının ardından o dönem bir uçak bedeli olan 5 bin lira yardımda bulundu. Hürkuş, 92 günde "Nuri Bey" adını verdiği tayyareyi bitirip, Beşiktaş'ta Nuri Bey'in konağı üzerinde selamlama uçuşu yaptı. Yine tek satıhlı "Vecihi XV" uçağına da imza atan Hürkuş, 30 Ağustos 1933'te "Vecihi XIV" ve "Vecihi XV" ile "Nuri Bey Vecihi K-XVI" uçağıyla İstanbul'da gösteri uçuşu düzenledi. Türkkuşu Mektebi Hürkuş, 1934'te gelen bir teklif üzerine Vecihi Hayat Liselerini açmaya karar verdi ancak çeşitli zorluklarla karşılaştı. Hürkuş, bu konuda bilgi verilen Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün "Vecihi'den faydalanın" diyerek, "Türkkuşu" namı ile yeni bir çalışma yolu açılması talimatı verdiğini anılarında yazdı. Türk Hava Kurumu Başkanı Fuat Bey ile görüşen Hürkuş, "Vecihi XIV" ve "Vecihi XV" tayyarelerini Türkkuşu Mektebi'ne tahsis etti. Türkkuşu çalışmaları için 4'ü kız olmak üzere 74 öğrenci yazılırken, Hürkuş'un yetiştirdiği talebelerden bazıları eğitim için Rusya'ya gitti. Başarıların ardından Türkkuşu'nun İstanbul, Ankara, İzmir, Kayseri ve Adana'da açılan şubelerinde havacılık eğitimi verildi. Uçak mühendisliği eğitimi için 1937'de Türk Hava Kurumu tarafından Almanya'ya gönderilen Hürkuş, 1939'da tayyare ve makina mühendisliği diplomasını aldı. Hürkuş Hava Yolları Vecihi Hürkuş, 1947'de 5 arkadaşıyla havadan zirai ilaçlama yapmak üzere "Türk Kanadı" şirketini kurdu. 29 Kasım 1954'te ise Hürkuş Hava Yolları'nı hayata geçirdi. Bankadan kredi çekerek 8 tayyare satın alan Hürkuş, uçuş izni alamadı. Uzun uğraşlar sonucu bazı koşullarda uçuş müsaadesi alabilen Hürkuş'un bir süre sonra önce uçuşları kısıtlandı, sonra tamamen men edildi. Uçakları meydanda bırakılınca maddi zarara uğrayan Hürkuş, elinde kalan son uçağı "TC-ERK"i Maden Tetkik Arama Enstitüsünün emrinde kullandırıp Güneydoğu Anadolu'da toryum, uranyum ve fosfat arama çalışmaları yaptırdı. Anılarının devamını yazdığı dönemde beyin kanaması geçirip komaya girdi ve 16 Temmuz 1969'da hayata gözlerini yumdu.
Fotoğraflar
Türk havacılığının öncü ismi: Vecihi Hürkuş
Yazı Boyutu: