Arkeolog, antropolog ve adli tıp uzmanlarından oluşan uluslararası bir ekip, kalıntıları tespit edip kimliklendirmeyi ve ailelerine teslim etmeyi amaçlıyor. Tuam'daki 5 bin metrekarelik alanda Pazartesi sabahı başlayan kazı, yaklaşık iki yıl sürecek. Bu çalışmalar, evlilik dışı doğan çocukların devlet ve dini kurumlarda maruz kaldığı ihmal ve istismarlarla yüzleşme sürecinde İrlanda açısından kritik bir adım olarak değerlendiriliyor. Uzmanlar, bu trajediyi "ulusal vicdanda bir leke" olarak tanımlıyor. Septik tankta gömülen bebekler 1925-1961 yılları arasında faaliyet gösteren St. Mary’s anne-bebek yurdunda doğan bebeklerden bazılarının, kullanılmayan yer altı fosseptik tanklarına gömüldüğü ortaya çıkmıştı. Uzun yıllar boyunca resmi kayıtlara geçmeyen bu ölümler, 2014 yılında yerel tarihçi Catherine Corless’in 796 bebek için düzenlenmiş ölüm belgelerini ortaya çıkarmasıyla gündeme geldi. Ardından gelen yargı komisyonu süreci, devlet özrü ve kazı taahhüdüyle sonuçlandı. Catherine Corless, “Nihayet başladığını görmek beni çok rahatlattı. Bu uzun ve zorlu bir yoldu. Aileler gibi ben de küçük akrabalarını bulabileceklerine dair umut taşıyorum,” dedi. Uluslararası ekip, adli standartlarda çalışıyor Tuam’daki kazı çalışmaları, şu anda bir konut bölgesi olan alanda titizlikle yürütülüyor. Operasyonun başında, daha önce Uluslararası Kızılhaç Komitesi'nde görev yapmış olan Daniel MacSweeney bulunuyor. İrlanda, Birleşik Krallık, ABD, Avustralya, Kolombiya ve İspanya’dan gelen uzmanlar, adli standartlarda delil toplayacak şekilde çalışıyor. MacSweeney, “Bu bir polis soruşturması sahası gibi ele alınıyor. Olağandışı ölüm belirtileri bulunursa adli tıp uzmanlarına ve polise bilgi verilecek,” dedi. Kazı makinesi dişsiz özel bir kepçeyle toprak kazacak ve her bulgu dikkatle incelenecek. Arazi altındaki su sızıntısı ve kemiklerin birbirine karışmış olması süreci zorlaştıran etkenler arasında. Bazı aileler DNA örneklerini şimdiden teslim etti. Alanda bir laboratuvar kuruldu ve örnekler ön analizden geçirilip daha büyük laboratuvarlara gönderilecek. Yıllarca görmezden gelindi St. Mary’s kurumu, Bon Secours adlı Katolik tarikatı tarafından işletiliyordu ve devlet tarafından resmen tanınıyordu. Ancak yoksulluk, kadın düşmanlığı ve yüksek bebek ölümleri görmezden gelindi. 1961’de yıkılan yapıların bulunduğu alana daha sonra konutlar inşa edildi. İlk kez 1975 yılında, elma toplamaya çıkan iki çocuk, terk edilmiş fosseptik tankta insan kemikleri bulmuştu. Ancak yetkililer harekete geçmedi. Dönüm noktası, 2014’te Corless’in araştırmasını kamuoyuyla paylaşması oldu. Bu gelişme önce yerel, ardından ulusal ve uluslararası medyada büyük yankı uyandırdı. Aktör Liam Neeson’ın, bu yaşananlara dair bir sinema filmi projesinin yapımcılığını üstlendiği ve çekimlerin yıl sonuna doğru Galway'de başlayacağı açıklandı. Corless, kalıntıların yüzeye yaklaşık 2 metre derinlikte olduğunu ve su nedeniyle birçok kemik parçasının karışmış olabileceğini belirtti. “Umarım hepsi eşleştirilebilir. Bu işi üstlenen ekip alanlarında en iyileri ve onlar da en az benim kadar duygusal yaklaşıyor. Gerçeği ortaya çıkarmak için buradalar,” diye konuştu.